นอกจากทาน ศีล ภาวนา แล้ว
ยังมีการแบ่งประเภทของบุญอีกแบบหนึ่ง โดยจำแนกตามบุคคลที่ได้รับบุญซึ่งก็มี ๓ เหมือนกัน
คือ ๑. ทำบุญต่อตัวเอง ๒. ทำบุญต่อผู้อื่น ๓. ทำบุญต่อสังคม ซึ่งถ้าทำให้ครบถ้วนจะเป็นบุญมาก
การทำบุญให้แก่ตัวเองมีอีกหลายอย่าง
นอกจากจะไม่มอมเมาตัวเองด้วยอบายมุขแล้ว ก็รู้จักหาสิ่งดีงามมาใส่จิตใจ
เช่น ฟังธรรมะ หรือว่ามองสิ่งต่างๆในแง่ดี รู้จักวิธีระงับความโกรธ ทำจิตใจให้เป็นปกติ ให้มีความสุขสงบเย็น
หรือว่า การใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย ไม่ให้ชีวิตยุ่งเหยิงวุ่นวายมาก
เวลานี้คนส่วนมากมักใช้ชีวิตให้ลำบากซับซ้อน ทำตัวเองให้ยุ่งเหยิง จนกระทั่งไม่มีเวลาให้กับตัวเอง หรือครอบครัว
เราเอาของอะไรก็ไม่รู้ มาใส่ปากท้องของเรา มาใส่ใจของเราทั้งที่มันไม่เป็นประโยชน์เยอะแยะไปหมด
แม้กระทั่งความโกรธ ความเกลียด เราก็เอามาใส่จิตใจเรา แล้วก็ถอนไม่ได้ เราต้องรู้จักถอนด้วยการภาวนา
ส่วนการทำบุญต่อผู้อื่นก็ได้แก่ การทำบุญให้แก่คนยากคนจน
และไม่ใช่แค่ทำกับคนเท่านั้น กับธรรมชาติเราก็ต้องรู้จักทำบุญให้ด้วย ด้วยการไม่เอาเปรียบ ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม
รู้จักวิธีใคร่ครวญพิจารณาว่า ทำอย่างไรถึงจะมีชีวิตที่ไม่ไปเบียดเบียนสิ่งแวดล้อม
เช่น การใช้น้ำ เรารู้หรือไม่ว่า การใช้น้ำอย่างฟุ่มเฟือยทำให้เกิดความเดือดร้อนแก่ผู้อื่นอย่างไรบ้าง
เวลาเราใช้ไฟฟุ่มเฟือยเรารู้หรือไม่ว่าทำให้คนจำนวนมากต้องพลัดที่นาคาที่อยู่เพราะต้องสร้างเขื่อน
หรือไม่ก็ต้องทำให้สัตว์มากมายต้องล้มตาย เพราะว่าป่าถูกทำลายไป
เพราะฉะนั้นจึงต้องรู้จักทำบุญให้แก่ผู้อื่นอย่างถูกต้องด้วย
โดยการพิจารณาว่า การใช้ชีวิตของเราแต่ละวันๆไปเบียดเบียนเอาเปรียบใครหรือเปล่า
การทำบุญต่อสังคม ก็เป็นสิ่งสำคัญเช่นกัน เพราะเรามักจะมองข้ามสังคมหรือส่วนรวมไป
การทำบุญต่อสังคมเช่นว่า นอกจากการรักษาธรรมชาติสิ่งแวดล้อมให้เป็นประโยชน์ถึงลูกถึงหลานของเราแล้ว ต้องรู้จักเอาใจใส่เรื่องสาธารณสมบัติด้วย
สมบัติของส่วนรวมมีหลายอย่างที่เป็นรูปธรรมเช่น แม่น้ำ ลำคลอง ภูเขา ทะเล หรือว่า เงินหลวง เงินราชการ
ส่วนที่เป็นนามธรรมเช่น วัฒนธรรม ประเพณี เหล่านี้เราต้องช่วยกันรักษาไว้ อะไรที่ทำให้วัฒนธรรม ประเพณี เสื่อมโทรม เราก็ต้องหาทางป้องกันแก้ไข
หรือเวลามีการคอรัปชั่นขึ้นมาก็ต้องหาทางปกป้องคัดค้าน ไม่ให้มีการคอรัปชั่น เป็นต้น
- พระไพศาล วิสาโล
( www.visalo.org )
